Συμπεράσματα από την ημερίδα «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό» (8/3/2019) και από την εκδήλωση «Χαμένες στη μετάφραση; Δύο Ελληνίδες συγγραφείς σε ξένες γλώσσες» (8/4/2019)

Την ανάγκη συγκροτημένης κρατικής πολιτικής και προώθησης της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό τόνισαν οι συμμετέχοντες στην ημερίδα με τίτλο: «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό», η οποία πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία την Παρασκευή 8 Μαρτίου 2019 στο Σεράφειο του δήμου Αθηναίων. Για πρώτη φορά στο πλαίσιο μιας ημερίδας με αυτή τη θεματική, συμμετείχαν 25 μεταφραστές και Ελληνιστές που προέρχονται από 22 χώρες από όλο τον κόσμο. Την Ημερίδα διοργάνωσαν το λογοτεχνικό περιοδικό Literature.gr και η Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων, μέγας δωρητής της οποίας είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Η διοργάνωση πρόσφερε μια εξαιρετική ευκαιρία σε Έλληνες συγγραφείς, μεταφραστές της ελληνικής λογοτεχνίας αλλά και σε ελληνιστές του εξωτερικού να συζητήσουν διεξοδικά για τα εμπόδια της προώθησης της ελληνικής λογοτεχνίας και να αναζητήσουν και να προτείνουν τρόπους και πρακτικές που θα προωθήσουν τη διάδοση και την απήχηση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας διεθνώς.

Η ημερίδα στηρίχτηκε σε τρεις άξονες: Στις ομιλίες στελεχών από το χώρο του βιβλίου, στην εμπειρία ήδη μεταφρασμένων Ελλήνων συγγραφέων, έργα των οποίων κυκλοφορούν σε διάφορες χώρες, καθώς και στις αποκαλυπτικές τοποθετήσεις των ελληνιστών και μεταφραστών.

Αναζητήθηκαν οι αιτίες για την περιορισμένη παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και τον περιορισμένο αριθμό των αντίστοιχων εκδόσεων. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι απαιτείται μια συνεκτική και με συνέχεια κεντρική πολιτική στον τομέα του βιβλίου με διορθωτικές και καινοτόμες ενέργειες απαραίτητες για την εξωστρέφεια.

Βασικά συμπεράσματα της ημερίδας: 

• O ρόλος του μεταφραστή είναι ο απολύτως ρυθμιστικός παράγοντας, το 90% των μεταφράσεων στο εξωτερικό είναι καρπός εθελοντικής πρωτοβουλίας των μεταφραστών και αφορούν συγγραφείς του παρελθόντος και όχι σημερινούς δημιουργούς. (Κωνσταντίνος Καβάφης και Νίκος Καζαντζάκης οι πιο πολυμεταφρασμένοι)
• Τα ελληνικά βιβλία εκδίδονται σε μικρούς εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού, σε μικρό αριθμό αντιτύπων.
• Υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι που εξειδικεύονται στην ελληνική λογοτεχνία, σε χωρες στις οποίες, λόγω ιστορικών συγκυριών, έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη παράδοση μεταφράσεων.
• Όταν εξαντληθεί ένα μεταφρασμένο βιβλίο δεν επανεκδίδεται.

• ‘’Εγκληματική’’ η κατάργηση του ΕΚΕΒΙ και του προγράμματος μεταφράσεων ‘ΦΡΑΣΙΣ’ (ανυπαρξία χρηματικής υποστήριξης των μεταφράσεων)
• Μετά το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ οι περισσότερες μεταφράσεις προκύπτουν είτε μέσω μεμονωμένων προσπαθειών είτε μέσω των προσωπικών γνωριμιών των συγγραφέων. Δεν υπάρχει κάποιο αξιόπιστο πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων.
• Το πρόγραμμα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης νέων μεταφραστών της ελληνικής λογοτεχνίας του ιδρύματος Πέτρου Χάρη, αναβλήθηκε για τη φετινή ακαδημαϊκή χρονιά και εκφράστηκε προβληματισμός ότι αυτή η εξέλιξη θα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες διάδοσης της ελληνικής λογοτεχνίας.
• Οι μισοί από τους συμμετέχοντες συγγραφείς δήλωσαν ότι η υποστήριξη από τους έλληνες εκδότες τους είναι στοιχειώδης. Προβληματισμός εκφράστηκε για το βαθμό δραστηριοποίησης των εκδοτών στη διάδοση του μεταφρασμένου ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό.
• Η Ελλάδα σε αντίθεση με άλλες χώρες, δεν προσφέρει μια «Εθνική» λογοτεχνία με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Παράλληλα βέβαια τέθηκε και ο προβληματισμός, ότι κάτι τέτοιο μοιραία θα οδηγούσε σε τυποποίηση των συγγραφέων και θα κατέληγε να είναι γραφικό και φολκλόρ.
• Στα δάχτυλα του ενός χεριού μετριούνται οι λογοτεχνικοί πράκτορες εντός Ελλάδας οι οποίοι προωθούν την ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό.
• Ζωτικής σημασίας είναι οι συνεργασίες με τα πανεπιστήμια και οι έδρες Νεοελληνικών σπουδών στο εξωτερικό.

Οι συμμετέχοντες της Ημερίδας συμφώνησαν ότι χρειάζεται μία οργανωμένη στρατηγική και μακρόπνοη πολιτική για το βιβλίο. Να υπάρχουν επιδοτήσεις μεταφράσεων και να πληρώνονται καλύτερα οι μεταφραστές. Θετικό πρόσημο δόθηκε στις συνεργασίες και ανταλλαγές μεταξύ κρατών όπως με τη Ρωσία και την Κίνα ( πρόσφατα προγράμματα) και στην ενίσχυση της χώρας σε διεθνείς εκθέσεις με συμπράξεις υπουργείων. Επίσης προτάθηκε να δημιουργηθεί μία βάση δεδομένων με μεταφράσεις αποσπασμάτων σε αγγλικά και γαλλικά, από την οποία οι μεταφραστές μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες.

Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε λίγο πριν την ανακοίνωση του Σχεδίου Νόμου με τίτλο «Ίδρυση Οργανισμού Βιβλίου και Πολιτισμού». Σε κάθε περίπτωση τα συμπεράσματά της συμβάλλουν σε έναν απαραίτητο, γόνιμο διάλογο.

Επιπροσθέτως, τα βασικά συμπεράσματα της Ημερίδας θα παρουσιαστούν στην εκδήλωση με τίτλο ’Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό’ που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 12 Μαΐου 2019 στην 16^η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (Αίθουσα “Διδώ Σωτηρίου”, Περίπτερο 13, 16:00-17:00) με τη συμμετοχή των: Εριφύλη Μαρωνίτη, Συντονίστρια του Δικτύου Πολιτισμού του δήμου Αθηναίων και διαχειρίστρια έργου της Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, Μιχάλη Πατένταλη, συγγραφέα και πρόεδρο της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων Γερμανίας, Ντίνα Σαρακηνού, συγγραφέα και διευθύντρια του Literature.gr, Αιμίλιο Σολωμού, συγγραφέα και Δημήτρη Σωτάκη, συγγραφέα.

Στα παρακάτω λινκ θα βρείτε φωτογραφικό υλικό από την ημερίδα

https://drive.google.com/file/d/1uvMUvmFVYlhhW9z-m754rtRns2BWxjQk/view?usp=sharing

και βίντεο από τις ομιλίες

https://bit.ly/2HMInlO

Τα  θέματα  της  παρανόησης,  της  διαμεσολάβησης  και  της μεταφοράς,  που  σχετίζονται  με  τη  μετάφραση  κάθε  ελληνικού  έργου  σε  άλλες  γλώσσες, διερευνήθηκαν και σε μια ακόμα εκδήλωση, με τίτλο «Χαμένες  στη  μετάφραση; Δύο Ελληνίδες συγγραφείς σε ξένες γλώσσες», που πραγματοποιήθηκε στις 8  Απριλίου   με τη στήριξη της Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου και την υποστήριξη του  Goethe Institut και κατά την οποία οι  συγγραφείς  Αμάντα  Μιχαλοπούλου  και  Έλενα  Πέγκα  είχαν έναν συναρπαστικό διάλογο. Όπως σχολίασε η Αμάντα Μιχαλοπούλου: «Η μετάφραση, όπως κάθε πράξη επικοινωνίας και διαμεσολάβησης, διέπεται από αμφιβολίες και παρεξηγήσεις. Έχω παρατηρήσει πως όταν οι συγγραφείς βρίσκουν καλούς μεταφραστές, δηλαδή μεταφραστές που καταλαβαίνουν τι θέλουν να πουν, γεννιούνται οι προϋποθέσεις μιας φιλίας, η χαρά της εκλεκτικής συγγένειας.
Για μένα είναι πάντα ένα μικρό θαύμα η αναδημιουργία ενός βιβλίου, η ‘σεξουαλική αναπαραγωγή του’, όπως λέει η Alicia Stallings. Γι’ αυτό και λυπάμαι με το στείρο περιβάλλον των μεταφράσεων από τα ελληνικά: η μείωση των μεταφράσεων είναι μείωση των γεννήσεων νέων βιβλίων και μείωση της πιθανότητας να μπολιαστεί με νέες ευαισθησίες η λογοτεχνία. Λυπάμαι όταν βλέπω την ευκαιριακή μετάφραση βιβλίων για την κρίση ή τον τουρισμό (το δίπολο για το οποίο είναι γνωστή η σύγχρονη Ελλάδα). Θα ήταν ωραίο να μεταφραστεί η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία με όρους λογοτεχνίας και όχι επικαιρότητας». Η Έλενα Πέγκα λέει σχετικά: «Μιλήσαμε για το ταξίδι της γραφής και της μετάφρασής του ως γέφυρα μεταξύ τοπικού και οικουμενικού, για την πρόσληψη του γυναικείου σώματος, του γυμνού και της σεξουαλικότητας από διαφορετικές κουλτούρες, για τον μύθο του Νάρκισσου, την ανάγκη να καθρεφτίζεται ο δημιουργός μέσα στο βλέμμα του ξένου, να μη συναντά μόνο τον εαυτό του και τους όμοιούς του.  Διαβάστηκαν κείμενα αφηγηματικά και κείμενα δραματικά σε τέσσερεις ξένες γλώσσες από τέσσερεις δίγλωσσες εξαιρετικές ηθοποιούς της νεότερης γενιάς και είδαμε πώς λειτουργεί η αφήγηση σε αντίστιξη με το δράμα και πώς η κάθε γλώσσα φέρει διαφορετικές ποιότητες όταν προφέρεται και όταν σωματοποιείται.  Τέθηκαν θέματα αλληλεγγύης ανάμεσα στους συγγραφείς και διαπιστώσαμε την ανάγκη του δημόσιου διαλόγου για τη σύγχρονη γραφή και τα βιβλία, αλλά και την απήχηση που μπορεί να έχει αυτός ο δημόσιος διάλογος, καθώς ευαισθητοποιεί και τον αναγνώστη». Αποσπάσματα των μεταφράσεων, με παράλληλη προβολή των ελληνικών υπέρτιτλων, διάβασαν οι ηθοποιοί  Αλεξάνδρα  Αϊδίνη  (Ιταλικά),   Εύα Σιμάτου  (Αγγλικά),   Άλκηστις  Πουλοπούλου  (Γαλλικά),  ενώ  η  Λένα  Κιτσοπούλου  έκανε παρέμβαση στα  γερμανικά  σε  βίντεο-κλιπ  που  έφτιαξε  η  ίδια  με  τα  κείμενα  των  δύο  συγγραφέων. Εδώ το σχετικό βίντεο:

https://drive.google.com/file/d/1yq_XlJtmMl9CCqJXe2w6ya7X4TFxmDgy/view?usp=sharing

Το πρόγραμμα της διοργάνωσης Αθήνα 2018-Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων υλοποιείται χάρη στη στήριξη και των δωρητών: Μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χρυσοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Ι. Λάτση και η εταιρία Core Α.Ε. Δωρητές είναι το Ίδρυμα Ωνάση, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Πολύτιμοι υποστηρικτές είναι η Aegean Airlines, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών και η εταιρία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑΣΥ)